Utente:Szymone1978/Sandbox
Savallo
[modifica | modifica wikitesto]Savallo to historyczny obszar geograficzny położony w północnych Włoszech, w regionie Lombardia, Brescia, wchodzący w skład doliny Valle Sabbia. Obszar obejmował wspólnoty w dolinie potoku Nozza.
Pochodzenie nazwy nie jest jasne. Zdaniem A. Bonomiegio odnosi się najprawdopodobniej do określenia summa valis tj. graniczna dolina, które odnosiło się położenia doliny w skrajnym, granicznym miejscu wspólnoty jaką stanowił większy obszar Valle Sabbia.
Savallo obejmowało miejscowości: Casto, Malpaga, Alone, Auro, Briale, Famea i Comero. Dziś są one administracyjnie zjednoczone w gminie Casto.
Historia
[modifica | modifica wikitesto]Region Savallo wraz z całą Galią Przedalpejską został podporządkowany Imperium Rzymskiemu w 197 r. p.n.e. Jednak dopiero w 89 r. p.n.e. na mocy Lex Pompeia rozpoczął się okres ustanawiania kolonii. Pierwsze rzymskie osady w tym regionie tworzone były przez osadników-weteranów. W Savallo odnaleziono jednak niewiele śladów obecności Rzymu. Na terenie Mury odkryto epigrafy z inskrypcjami nagrobnymi (I w. n.e.) w pobliżu kościoła parafialnego; rzymskie budowle i grobowce w Posico, które jak wiele wskazuje stanowiło wtedy swego rodzaju centrum.
W średniowieczu, w okresie miedzy X-XII w., miejscowe społeczności wyraźnie kształtują się w stronę autonomii i wolnych stowarzyszeń. Przeciwstawiają się tym samym coraz mocniejszym tendencjom feudalistycznym. W tym czasie rozkwita handel i rzemiosło oparte na licznie powstających kuźniach oraz producji sukna.
W pierwszych latach XV wieku dolina ponownie znalazła się na łasce armii i starć gwelfów i gibelinów. Opowiadając się wraz z całą Valsabbią po stronie Pandolfo Malatesty, pana Brescii (1404 do 1421 r.), otrzymała rozległe przywileje, w tym w 1407 roku przywilej soli. W dwadzieścia lat później, 13 stycznia 1427 roku dolina stała się politycznie i administracyjnie częścią posiadłości Republiki Wenecji. Dla Serenissimy cała Valsabbia miała istotne strategiczne znaczenie jako obszar graniczny między Republiką Wenecką a Episkopalnym Księstwem Trydentu. Wenecja jest hojna w nadawanych dolinie przywilejach głównie celnych w handlu z Trento, Rivierą i Valcamonicą.
W 1628 r. doktkilwy głód dotyka całą Valsabbię. W dwa lata później dolinę dotyka epidemia która w okresie od maja do października 1630 roku pozbawia życia niemal połowę mieszkańców[1].
XVIII to okres niepokojów, protestów i buntów, powodowanych pogarszającą się sytuacją gospodarczą i społeczną spotęgowaną poważnym głodem w latach 1763-1764.
1796 rok przynosi kolejne niepokoje spowodowane krótkimi walkami z wojskami napoleońskimi. Opór doliny został jednak szybko przełamany. Ciągłe walki toczące się w dolinie pomiędzy małymi oddziałami francuskimi i austriackimi wywołują bunt społeczności Valsabbi. W marcu 1797 roku zwołują zgromadzenie w miejscowości Nozza leżącej u wejścia do Savallo i postanawiają wypowiedzieć posłuszeństwo Rządowi Tymczasowemu. Powstanie zostaje szybko stłumione przez wojska francuskie. Dochodzi do licznych grabieży.
Niespokojny okres trwa do 1802 roku, kiedy powołana zostaje Republika Cisalpejska.
W 1848 roku wojska austriackie wycofały się doliny na kilka miesięcy. Po stłumieniu powstania z lat 1848-1849 nastąpiło kolejne dziesięć lat dominacji austriackiej. Dopiero 17 maja 1859 r. żandarmeria austriacka na dobre wycofała się z doliny. 20 czerwca 18959 roku wkroczyły do niej wojska włoskie. Po ustaleniu linii demarkacyjnej między armią francusko-piemoncką i austriacką Savallo znajduje się po wyzwolonej spod dominacji austriackiej stronie. W nowym podziale administracyjnym Królestwa Włoch gminy Valle Sabbia są przypisane do dystryktu Salò podzielonego na okręgi sądowe. Savallo przypisane zostaje do okręgu Vestone.
Organizacja społeczna (vicinie, partichae i pieve)
[modifica | modifica wikitesto]Wartym odnotowania jest fakt, że w Savallo, podobnie jak w okolicznych dolinach Alp Bresciańskich zachowały się tradycyjne formy organizacji społecznych opartych jest o organizacje zarządzające majątkiem wspólnym (vicinie, comunalia). Jak dowodzi np. A. Bonomi żywe jeszcze na początku XX wieku, choć już w ograniczonym zakresie, dobrze zorganizowane lokalne społeczności swoją tradycją sięgają starożytności. Budowane były na dwóch równoległych płaszczyznach. Z jednej strony były kontynuacją rzymskiej tradycji pagus i partichae, z drugiej chrześcijańskiej pieve. Historyczny obszar Savallo wyznacza granice obecnej gminy Casto.
Partichae
[modifica | modifica wikitesto]
Najwcześniejsze zachowane ślady osadnictwa w Savallo znajdują się w okolicy Mura, wokół miejscowości Posico z wioskami Olsano, Olsenago, Veriano, Breda (Praedium). Stanowią one zbiór rzymskiej toponimii, jedynej na tym obszarze. Jak wskazuje Bonomi najprawdopodobniej stanowiła ona rzymskie pagus, która następnie zastąpione zostało chrześcijańskim pieve[2].
Guerrini ujmuje to w ten sposób:
[...] uważam, że nazwa Savallo (sa.al) jest dialektalnym skrótem summa vallis, skrajnej doliny, ostatniej doliny obszaru Valsabbi w kierunku granicy z obszarem Trentino w Bagolino. Ta summa vallis, wskazana w liczbie pojedynczej vallis, a nie valles, składała się z czterech innych dolin, które nazywano Perticheo, a dokładniej Perticas [...]. Nazwa łacińska Perticae pochodzi z łaciny wiejskiej, popularnej, i nadal pozostaje w powszechnym użyciu, jako oznaczenie miary rolniczej, różnej w zależności od regionu [...] ale zawsze pod kątem dystrybucji i pomiaru agrarnego. [...] Dlatego też Pertica to nazwa tego publicznego terytorium państwowego, podzielonego na cztery części i przeznaczonego pod uprawę i przeznaczonego prawdopodobnie dla weteranów i weteranów cesarskich armii Rzymu lub stacjonujących tu legionów barbarzyńskich. La Pertica jest w rzeczywistości terytorium podzielonym na cztery strefy przez cztery wspomniane potoki, Nozza, Tovere (w dialekcie Tuer da Torrens), Degnone i Abbiocolo, [...]. W sumie te cztery dywizje zwane Pertica stanowiły summa vallis obszaru Brescia w kierunku Trydentu i z tego powodu dwie denominacje Savallo i Pertica należy uważać za identyczne, chociaż w rozwoju terytorialnym gmin i parafii Pertica podwaja się i staje się Pertiche i denominacja Savallo ograniczają się, jak powiedzieliśmy, do doliny Nozza poniżej Mury[2].
Mniejsze społeczności rozwinęły się z czasem w vicinie, organizacje skupiające rodziny z wioski lub kilku małych wiosek, zjednoczone wspólnymi potrzebami i współwłasnością nieruchomości (głównie lasów i pastwisk). Na podstawie późniejszych dokumentów jesteśmy w stanie określić, że średniowieczne vicinie były zorganizowanymi społecznościami opartymi właśnie na wspólnych ekonomicznych i agrarnych interesach[3]. Ich członkowie nazywani byli boni homines, gdzie boni odnosiło się do właściciela majątku[3]. Właśnie to współzarządzanie mniejszymi majątkami wchodzącymi w skład vicinie, z czasem stanowiącymi kolektyw, stało u podstaw tej instytucji społecznej. W średniowieczu doszedł jeszcze do tego aspekt ochrony wspólnych interesów wspólnoty przed nadużyciami ze strony rosnącej władzy możnych[3].
Na podstawie dostępnych współcześnie dokumentów nie jesteśmy w stanie określić dokładnych dat ukształtowania się odrębnych wspólnot w Savallo. Zgodnie z legendą to tzw. Bone femine z Fusio, testamentem z 12 lipca 1002 roku[4], przekazały na rzecz miejscowej społeczności lasy i pastwiska, ustanawiając zobowiązania wobec tych samych społeczności. Dokument ten był okresowo przypominany notarialnymi poświadczeniami w 1210, 1618, 1620 i 1807 r.[2]. Lokalne społeczności zrzeszone w wielopoziomowe struktury były dobrowolnymi stowarzyszeniami, z uregulowanymi prawnie instytucjami opisanymi w dokumentach nazywanych statutami. Pierwsze, o których dzisiaj wiemy zostały sporządzone w 1382 roku i znane są pod tytułem Universitas Comunis Perticae Vallis Sabi[2]. Niestety dokument nie przetrwał do dzisiaj w oryginalnej formie. Z jego późniejszych edycji wiemy, że Universitas miał strukturę ustaloną strukturę terytorialną (Mura z Olsenago i Veriano, Posico z Olsano w różnych okresach Malpaga, Cornera z Auro, Briale i Famea, Casto i Alone) i organizacyjną[2]. Zarządzany był przez dwóch burmistrzów, zwanych (w czasach Republiki Weneckiej zwanych konsulami), oraz przez Radę Generalną Savallo, składającą się z przedstawicieli poszczególnych vicinie[2]. Rada Generała Savallo spotykała się w Posico lub w domu kapelana kościoła Beata Vergine di Auro[2]. Sama vicinia zarządzana była przez głowy rodzin, którzy wybierali zmienną liczbę radnych (consiglieri). Radni uczestniczyli w zgromadzeniach Rady Generalnej i wybierali konsula (console), burmistrzów (sindaci), sekretarza (cancilliere) i ich notariuszy (notai).
Savallo jest wymienione w dokumencie Liber Potheris Brixiae z 1255 r., w 1470 r. jako Planum Savalli, Pertica Savalli w statucie Brescii[2].
Zarządzanie majątkiem wspólnym, należącym do społeczności lokalnej było z czasem regulowane przez władze centralne. Jednak przez długi okres społeczności te cieszy się autonomią regulowana przez samostanowieone prawa, wspomniane wyżej statuty. Savallo, znajdujące się w ramach większej organizacji społecznej jaką była Comunis Particae Vallis Sabi, autonomią cieszyło się do upadku Republiki Weneckiej w 1797 roku. Od tego czasu władze centralne, choć z poszanowaniem lokalnych tradycji, wprowadzały kolejne ograniczenia aż do całkowitego rozwiązania vicinie w 1928 roku[5].
Pieve
[modifica | modifica wikitesto]Savallo rozwijało się również w ramach administracji kościelnej. Pievi zaczęły się pojawiać ok V w. wraz z ekspansją chrześcijaństwa na tereny wiejskie. W Savallo powstało wraz z utworzeniem Pieve di Mura. Podział kościelny nie pokrywał się w pełni z wcześniejszym podzialem wynikającym z rzymskiej i longobardzkiej tradycji. W średniowieczu pieve stanowiło główny kościół z baptysterium wraz z zależnymi od niego okolicznymi kościołami. Głównym kościołem w Savallo był położony w Mura. Wraz ze wzrostem populacji oraz znaczenia ekonomicznego zależnych od Pieve di Mura kościołów w pozostałych miasteczkach Savallo rozpoczął się proce emancypacjny. Jeszcze w 1420 roku w katalogu dóbr kościelnych żaden z kościołów filialnych w miejscowościach Alone, Casto, Camero czy Malapaga nie figurował jako samodzielny[2]. Jako pierwszy, w 1684 roku usamodzielnił się kościół w Alone. Jako ostatni w Malapadze w 1751 roku[2].
- ^ W Casto zgodnie ze spisem z 1578 roku, żyło 674 osoby. W siedem lat po epidemii 1630 roku, w Casto mieszkają już tylko 193 osoby. Spisy parafialne sporządzane regularnie do 1755 r. nigdy już nie przekroczą 250 osób (za A. Bonomi, op. cit.). Inne miejscowości w Valsabbia został równie mocno dotknięte. W Bagolino, mieście liczącym 4000 mieszkańców, zginęło 2586 osób; Vestone 667; Navono traci 60 z 69 głów gospodarstw domowych; Anfo 28 z 52 (za: http://www.enciclopediabresciana.it/enciclopedia/index.php?title=VALSABBIA)
- ^ a b c d e f g h i j Lo scorrere della storia tra assestamenti istituzionali e religiosi in una quotidianità di continua operosità, w: A. Rizzi, Casto. Arte, Astoria e ambientu in un Comune della Valsabbia,, Brescia 2004, p. 7-8.
- ^ a b c ARDIZZONE, MARIA LUISA, “The ‘Vicinia’ and Its Role in Dante’s Political Thought.”, Dante Studies, with the Annual Report of the Dante Society,, n. 130, p. 168.
- ^ Jak sądzi A. Bonomi Bonefemine di Fusio, do których odwołuje się legenda, to dwie damy z domu Alberghini. Datowanie tego dokumentu na 1002 r. jego zdaniem jest błędne. Na podstawie innych źródeł historycznych, stwierdzić można, że testament powinien być datowany na ok. 1335 r. Jednak istotniejsze jest stwierdzenie, że w czasie ustanowienia testamentu fenomen vicinie był najpewniej ożywiony wolą Dam z Fusio i odwoływał się do powszechnego tam zwyczaju używania skonsolidowanych majątków (być może jeszcze przed przybyciem Rzymian). Więcej patrz: A. Bonomi, Lo scorrere della storia tra assestamenti istituzionali e religiosi in una quotidianità di continua operosità, w: A. Rizzi, Casto. Arte, Astoria e ambientu in un Comune della Valsabbia, Brescia 2004.
- ^ Kolejne ustawy regulujące zarządzanie majątkiem wspólnym społeczności lokalnych pojawiały się w latach: 1888, 1894, 1924, 1927, 1957. Za: Università agraria